Tuesday 4 October 2016

Hranghlui Zaithiam CHERTHANPUII chanchin

CHERTHANGPUII
(1898 - 1978)


Zai thiam Cherthangpuii hi a hun laiah na na na  chuan hmingthang tak, Mizoram puma zaithiama an sawi hat hat tham, a bikin Mizoram khawchhak lam, Tuich^ngral chhak lama ch>ngte chuan a zaithiamzia, tun thleng pawha a zai lo ngaithla \hin tawhte chuan hah$pa an la sawi reng \hin leh an sawi nin theih loh a la ni reng. A zai thiamzia hian Mizoram khawv>l hi a v^nglai chuan a fan chhuah hneh >m avangin a bo vang vang ang tih a hlauhawm hle. A thlal^k erawh chu kan nei thei ta lova, a pawi hle mai.

Cherthangpuii pianna khua chu Khuangl>ng, Thlah\hiauva khua a ni a, a pa hming chu Chawngthura a ni a, a nu chu D^rchuhthangi a ni. A nu hi Biate khuaa piang a ni a, a hming D^rchuhthangi an sakna chhan chu a pian lai vel hian Biate leh East Lungdar khuate hian ram an inchuh a ni ^wm e. Chuvangin chu chu a hmingah an chawi ta niin an sawi.

Cherthangpuii hi a pian kum chiang taka hriat a har hle a. Mahse a thih hian kum 80 vel nia sawi a ni a, chuvangin kum 1898 a piang niin a lang. A pian a\anga 1955 thleng khan Khuangl>ngah a ch>ng a. An unau hi pali niin, mipa pahnih leh hmeichhia 2 an ni a. A unaunu pakhat chu Pi Biakkungi a ni a, ani pawh hi zaithiam ve tak a ni. A pa Chawngthura hian B<ngtl^ngah lal a tum a, chutih lai chuan a m^kpa Vaihleia’n (a farnu pasal), ‘Ka khuaah i awm tur a ni’ a tih avangin, lal pu niin Khuangl>ngah a awm hlen ta a ni awm e. Cherthangpuii chu Khuangl>ngah a seilian a, pasal pawh a nei a, a pasal hming chu Savunga, chutih laia Khuangleng leh a chheh vela inbuan chak hmingthang ve tak, chhungkaw awm thei ve tak niin an sawi. Fanau pawh a nei ve diah tawh tihin Cherthangpuii chu a vanduai asiamin Khuangleng lal fanu hmel\ha tak mai Lalziki’n a l^n niin an sawi. Tichuan a nu leh pate hnenah a haw leh a, a nuthlawi ta a ni ^wm e.

Cherthangpuii hi a hmu leh hriain an sawi dan chuan pumraw lian lutuk lo, t> chhe bawk lo, hmai bial deuh, mitmeng zahawm kelkawl tak, a hun lai Mizo nula z$ngah chuan nula vantl^ng t^wk tak a ni awm e. N>lawm tak, zahawm tak si, inngaitl^wm tak, zaidam tak, ngilnei tak leh mi khawngaih thei tak niin an sawi. A lerh lo va, tl^wm a ngai thei hle a, a inchhuang ngai lo an ti. Rualkawm a thiam a, a hm>l lah chu \haa han sawi chi si loh, chhiaa han sawi chi bawk si loh a ni a, a mawi t^wk chauh a ni awm e. Zai a lo thiam bawk a, a bula awm hi a nuam a, a thl^khlelhawm hle an ti.

A chanchin hre \hinte chuan zai thiama a l^r \an hun hi chiang takin an sawi thei lo naa, 1928-1930 chho v>l kha niin an hria. Hetih hun lai hi a nuthlawi hun lai vel niin, pasal lama a vanduaina khan a nun chu ‘nun khawhar’ ah a chantir ni pahf^wmin an ring.

Amah a inpe zo si, a nu leh pate’n an \awiawm \ha bawk a. An khuaa mite chang lo pawhin zaipui t<rin an rawn tlawh fo \hin. Zana zaipui duh an lo kal te hian la lo k^i laklawh hle mahse a pa chuan, ‘Thangpui, i hmui dah rawh le’ a ti \hin. Tichuan a inl>ngte chu a zaipui \hin an ti. A aw hi aw t> ni si lo, aw lian lutuk ni lo, a t^wk chauh a ni an ti a, zaihonaa a han zai chuan a aw hi mipui chung lamah a f^wn hlarh hlarh \hin. Tin, zaikhawmnaa a tel ve tawh chuan a aw hi nulaho chuan ngaihnawm an ti a, an ngaithla duh atal^ngin zai nachang hre l>k lovin an reh deuh \huap \hin. A kianga zai r>ng r>ng chuan zai kan thiam ve ta emaw tih awl hle  an ti bawk. Pi Lalkhumi, kum 90 mi Ramhlun South ami chuan, “Heti chen hi Pathian z^rah nung damin ka awm a, zaithiam zai hi ka ngaithla hnem ve hle tawh a, Cherthangpuii  tluka zai thiam hi ka la ngaithla lo” tiin a sawi. Lalte hian zaiah an sawm fo va. Biak inah te, mual inkh^wmah te, zaikh^wmnaah te an zaitir \hin. A zaithiamzia a vahnu’n hetiang hian a sawi:

Vawi khat chu Khuanglengah Bawrhsap a lo zin a, a zaitir a, thiam a ti hle ni tur a ni, a zai zawh chuan rangva thingrem, a chhunga thawmhnaw, sahbawn leh thil chi hrang hranga khat tlata rem a pe. Zaithiam an tih em avangin Sialsir (N. Vanlaiphai bul) pa hovin Mizo th<l lian leh t> 6 lai an rawn pe tawp bawk.

Pu Zahuata, C.I. Champhai a\angin a lo zin fo va, a lo zin apiang deuhthawin a hovin an zaipui ziah \hin. A zaipui apiangin ‘An va hlu >m, thil nung tinreng’ tih hi a thlang ziah \hin. Hemi sawitu hi Thanmawii, kum 79, Ruantlanga awm a ni.

Tlangkama an sawi:

Tumkhat chu Khawbung khuaah an zaipui a, Farkawn pa pakhatin a lo ngaithla ve a, thiam a ti em em mai a, a hnua a sawi dan chuan, “Awi, a ch^ngin Papui ka tiat ta emaw ka ti a, a ch^ngin Sihte ka tiat ch^ng a awm” a ti e an tih chu.

Upa Lalkunga, Chanmari ‘W’ a mi chuan hetiang hian a sawi : Kum 1948 khan Sialhawk-ah Presbytery Khawmpui neih a ni a. Keini chu chutih lai chuan naupang pawl 7 zirlai vel kan ni a. Sialhawka lehkha zira ka chhungte ina ka awm lai a ni.
Inkh^wmpuinaah chuan Cherthangpuii a lo tel ve a. Zaithiam Cherthangpuii zai i ngaithla ang u tiin thian zaho an inpunkhawm a, ka kal ve ta a. Sialhawk Lal inah, Sunday tlaiah chuan a han zai mai chuh! A thiam dan leh a zai aw mawi tak kha, ka bengah hian a la ch^m reh thei lo. A kal vung liam hluah hluah a ni ber mai. A hla sak chu - Aw Lalpa min l^wmin ka lamah lo >ng la tih hla kha a ni. tiin (A zai dan pawh Upa Lalkunga hian a han zir chhin a, a t^wp lama a tih thl<k kual mawi dan te a zir thiam hle- LTM).

Vawikhat pawh Khawbel pa-in a zai a ngaithla ve a, a ngaithla tui lutuk a, a vaibel dawn pawh hre hauh lovin a lo seh keh vek mai a, a ngaihthlak zawhah a hre chauh a ni an ti bawk.

Pi Lalkhumi (90) Ramhlun South a mi sawi dan chuan, “A vahnu Zaikungi movah ka nei a. An fa thih \umin Cherthangpuii hian min rawn riahpui a, a malin an zaitir a, an zaipui bawk a, ‘ka ngaithla kham thei lo’ a ti. ‘Thlarau lo kal la, Edena thil hlui’ tih hla a han sa a, a ch^ng hnihna, ‘Aw lawmna leh malsawmna Ni ropui, I kawng ralmuangah aw min hruai zel rawh’ an ti phei chu a aw hi a \ha zual emaw tih tur a ni, ngaihthlak kham a har ngei mai” a ti.

Zai lama a rawn lar chhoh vel hun hi Mizo Kristian hla chhuah tam hun lai b^wr v>l a ni a. Mizo hla phuah thar lo chhuakte hi a sa thiam thuai thuai \hinin, a sa l^rtuah a \ang fo bawk. Pi Lalkhumi sawi dan chuan a hla sak l^r \hin, a la hriatreng theihte chu:

1. Zion tlang leh van Arsi mawi,
Lalpa’n ka tan min siam.
2. A lalna chatuanin a zual zel ang
3. Han thlir teh u, romei zam karah khian.
4. Lungngaihna sual tinrengte’n min hual a.
5. Hrinhniang nau ang a \ap,
Lunglam ka vai ruai e.
6. Thlarau, lo kal la, Edena thil hlui
7. An va hlu em thilnung tinreng.
8. Aw Lalpa Davida leh a thlah Arsi.

Vawi khat chu Aizawl pa hausa Pu Pachhunga’n sial talhin ruaipui a siam a. Kum 1949 v>l kha a ni awm e. Chutah pawh chuan Cherthangpuii an zaitir a, mi an pung khawm tam hle a. Chutah pawh chuan a la zai thiam hle a ni. A nuthlawi hnu pawh hian hmun hrang hrang a\angin amah hmu duh leh a zai ngaihthlak ch^k hi an awm reng a, mikhualho chuan an zaipui chawt zel \hin.

A hun hnuhnung lamah kum 1955 khan Khuangl>ng a\angin Leisenah an p>m a; chuta \ang chuan Rihkhawd^rah kum 1962 ah an p>m leh a, chutah chuan kum 80 mi niin, ni 13.11.1978 ah a aw neih zawng zawnga a fak \hin a Lalpa hn>nah, khawv>l lungngaihna leh hrehawmna te kalsanin, chatuana ch^wl turin he khawv>l hi a chhuahsan ta a ni.

Fanu pathum a nei a, a upa ber chu a thi tawh a. A naupang pahnihte pawh nu upa lam ni ve tawhin tunah Rihkhawdar (Rihdil bulah) damin an la awm.

Thu lakna:

1. Mizoram Upa Pawl Golden Jubillee
(1957-2007) Souvenir. -
MUP General Headquarters,
Mizoram, Aizawl

2. Upa Lalkunga, Chanmari West

No comments:

Post a Comment