Tuesday 4 October 2016

Mizo Hranghlui Zaithiam KAMI Chanchin

KAMI
(1904 - 1990)


Zaithiam K^mi tia a hming kan sawi mai \hin, a hming leh a zaithiamzia hian a v^nglai chuan Zoram dung leh v^ng, Chhim leh hmar, chhak leh thlang a deng chhuak a, a hming hre lo hi mi pangngai (Kristian ho zing bikah) zingah chuan an awm ^wm lo ve tih theih hial a ni. Mizorama Pathian fakna leh chawimawina hla saa, mipui zinga hmeichhe mal zai (solo) hmasa ber pawla an sawi \hin a ni.

A pian leh murna:
A hming: K^mi
Pa hming: Chalruma, Ralte Manglut
Nu hming: Rothluaii
Pian kum: 1904
Pianna khua: Khawchhete (tunah chuan Samtlang tih a ni tawh)
A hming hi Kami tia mi tam takin an hriat l^r, a hming pum Siamkami tiin mi \henkhatin an lo hre fur tawh a. Tuidam-a a lung an phun-ah pawh Siamkami tiin ziah a ni. Siamkami nia sawituten an sak chhan hi an sawi dan chuan khawthar an siam a, mahse pun lam aiin k^m lam an pan z>l avang niin an sawi.  Mahse a tute leh a thlahte la damte’n an sawi danin, an hre sual a ni, a lung an phun pawh hi MUP in an phun a ni a, a hming tak zawk chu Darrokami a ni tiin an sawi. Tuna a fa la damte ngeiin an sawi chu a dik zawk turah ka ngai a. Tin, L. Keivom pawhin a chhuinaah chuan, Darrokami niin a sawi a, chuvangin Darrokami tih chu a hming dik tak z^wkah pawm ila a \ha ^wm e.

Naupang te a nih laiin, 1913 ah Sakhan Tlangsang, Tripura-ah an chhungkuain Kristian ni tawhin an pem thla a. Kum 6 mi vel a nihin Kristianah a inpe a. An unaute chu a indawt danin hetiang hi an ni:
1. Darr<mi
2. Darmantlaia
3. Darhnuka
4. Darrok^mi
5. Siamliana (a naupan laia thi)

Hetih hun lai hian an khua Sakhan Tlangs^ngah hian Kristian tlemte khawhar takin an awm a, Jampui tlang lam a\angin Pathian thuhriltute’n Sakhan tlanga Mizo awmte hi an tlawhin Pathian thu an hrilh fo \hin a. Kum 1919 Mizoram harhna runpui \um thumna khan Tripura a Mizo awmna khuate chu a thleng ve nghal a, he harhna hi K^mi pawhin a chang ve a. A harhna chan dan hi a mak ang reng hle a.

Ni khat chu amahin thing a phur a, a thing fawm zawha a inthawn fel vek hnuin a rilruah Pathian hla a lo lang a, a sa ta a. Amahin a l^m a l^m ta mai a. Chutichuan zing chaw ei khama thing phur tura a chhuak chu tlai lam zanriah chhum hunah a haw thei ta chauh mai a. A nu chuan tlangval n>na thing phura lo haw tlaiah a ngai a, a lo hau va. Thil awmzia Kami’n a hrilh hnu pawhin a nu chuan a la awih chuang lo va. Chutichuan K^mi chuan tlai lam eirawngbawl pah chuan Pathian fakna hla a sa a. Daip^wna a tih ang bawkin a l^m a l^m leh ta mai a. A nu pawh chuan a awm dan a hmuh chuan a awih thei ta a.

K^mi hi a zai thiam tumahin an la hre ngai lo va. Thlarau Thianghlim harhna a chan hnu hian amaha talent awm, hun rei tak thuhruka awm chu Thlarau Thianghlim chuan mite hriat theih turin a rawn puanchhuahsak ta a ni. Amah hi mihlim kan tih ang chi hi a ni a. Zai a ngaina a, lengkh^wm zai te hi nuam a tiin tui takin  a sa \hin. Sakhan tlang dunga Mizo Kristian nula awm chhun a ni bawk a, Tirhkoh leh rawngbawltu hmasate pawhin an hmelhriatin an ngaina hle.

A mizia reng pawh hi nula fel mizia an tih ang hi a ni hrim hrim a. Zai a thiam a, \henrual kawm a thiam a, mi inngaitl^wm tak mai, khual \ha leh khual chhia lo dawnsawn dan pawh a thiam em em a ni. Lehkha a zir chin hriat a ni lo va, mahse ziak leh chhiar chu a thiam hle. Khawv>l hla a sa ngai lo va, love song (ngaihbel zai) a sa ngai bawk lo va, kaihlek hla te pawh a sa ngai lo. A aw mawi tak leh a mize felna te chu Pathian leh a kohhranho ropuina turin a hmang tluanchhuak zak a. Tin, 1921 March ni 24 vela NEIG Mission Presbytery-a Sakhan (Zampui) Biak ina a solo vang khan Mizo nula solo hmasa berah ngaih a ni nghe nghe.

Amah a thlarau mi bawk a, Pathian fakna hla a sak hian mite thlarau lam nun thar a pein a ch^wm bawk a.. Tirhkohte leh Pathian thuhril mite’n ramthima an rawngbawlnaah te leh inkhawmpui chi hrang hrang an hmanna-Tripura ram chh<ng Mizoram, Cachar, Churachandpur, Manipur thleng an hruai \hin a. A zai chuan kohhranhote a chawkharh a, ringtute hn>nah chakna thar a pe \hin. Thusawitute thusawi a \anpui nasa >m >m bawk. A zai tawhna Biak in leh khua sawi s>n a ni lo. A hla sak dan tlangpui chu ama hla duhzawng chu a sa ve bawk na a, a tam ber chu mite thlansak leh thuhriltute thlan te leh mipuite a\anga thlan a ni deuh ber. Biak in leh zaikhawmnaah te a zai deuh ber \hin.

K^mi hi an khaw chh<ngah leh a chheh velah chuan kum 15 vel a nih a\angin zai thiamah a l^r \an tawh niin a lang. Pastor Liangkhaia, Mizoram Pastor hmingthang leh hmasa te zinga mi, zai thiam, zai ngaina, hla phuah thiam leh hla lehlin thiam, Pathian thua tui tak leh thusawi pawh thiam tak khan Tirhkoh a nih lai a\angin K^mi zai thiamzia hi a hria a, a hmuh pawh a lo hmu tawh niin a lang. A chhan chu March ni 24, 1921 hmang khan Jampui Tlangsang khuaah NEIG Tripura Mission Presbytery hmasa ber a awm a, chutih laia NEIG Tripura Mission Field Superintendent Rev. H.K. Dohnuna chuan Tirhkoh Liangkhaia leh Tirhkoh Chh^wna chu Mizoram a\anga he an Presbytery hmanpui tur hian a han s^wm a. S^wm a nih ang chuan \hian dangte pawh hruaiin hmanpui tur chuan an thawk thla ta a.

Tlangs^ng khua an thlen veleh chuan Tirhkoh Liangkhaia chuan K^mi inkhawmpuia a lo kal ve leh ve loh a zawt vat a, a lo kal ve lo tih an hrilh a. Chutia Pu Liangkhaia’n a han zawh takah chuan tlangv^l tlawmngaite rilru a khawih riau a ni ang, a z^n a z^na K^mi hruai tura Sakhan Tlangsanga kal an inhuam thu an hrilh ngh^l a, mahse Pu Liangkhaia’n, ‘chutiang chu a \ul lo ve’ a ti chung pawhin tlangv^l tlawmngai 11 te chu ph<r takin an kal ta tho va.

An sawi dan chuan Inkh^wmpui palaite thlenkim zan hian Tirhkoh Liangkhaia chuan a thusawi thuhmahruaiah chuan hetiang hian a sawi a ni awm e: “R>ng ram inkhawmpui hman hi ka ch^k chhan ber pakhat chu Sakhan K^m Zaithiami hmuh leh a zai ngaihthl^k a ni a, mahse a lo tel ve lo va, min tihnual deuh rawih a ni’ a ti a, chu chuan tlangval rilru a khawih riau mai a, a z^n a z^nin K^mi hruai turin Sakhan Tlangsangah an kal ta mai a ni. A t<k chawhma ror>l inkh^wm laiin K^mi chuan a hruaitute nen Jampui Tlangsang chu an rawn thleng ta mai a.

Ror>l inkh^wm banah chuan Tirhkoh Liangkhaia n>n an han inhmu ta a, chibai te an inb<k a, an hlim hle. Tirhkoh Liangkhaia chuan amah av^nga K^mi a hah ta viau mai chu pawi a tih thu te a han sawi a, mahse K^mi hi nula fing leh fel deuh mai a lo ni a, “Ka thiam lo a ni, keimah hi ka thiam lo a ni, ka zak ngawt mai, nangni ram hla tak a\angin in lo kal a, kei helai maia awm koh ngaia ka awm kher kher chu ka zak tak tak a ni, ngaihdam ka ngai khawp mai” tiin thupha a chawi z^wk hlauh mai a ni.
Hemi z^n inkh^wmah K^mi chu, Zosapthara leh Rev.  Lianghaia te chu Chairman te n>n an thuttlartir a. K^mi Solo turin an s^wm a, Biak in, chu pawh chu pulpit tlang a\anga Zonu malzai kan hriat hmasak ber, Zosapthara sawi dan chuan kum 13-14 vel chauha upa Kami chu phur takin pulpit-ah a kai chho ta teu teu mai a. Pulpita \hu, thu leh hlaa mi chung en, Zosapthara leh Liangkhaia hmaah chuan a han ding a, ‘Eng hla nge ka sak ang?’ a ti a. Sawi d^n pakhatah chuan, mi pakhatin, “Kalvaria hnehna ropui chu” tih kha le,’ a lo ti a. Pakhat leh chuan, “A tawi mang e, a sak tui hlauh chuan,” a lo ti a. K^mi chuan, “A tui tak leh a bul hla hek lo” a ti vei reuh ani awm e. ‘Kalvari hnehna ropui chu’ tih hla chu a sa ta niin an sawi. Hemi hla a sak lai hian mipui inkh^wm zawng zawng chu an \ap zo deuh vek niin an sawi.

Hla chu a han sa taa le, chang khat a sak chuan a la tui tak tak lo deuh a, chang 2-naah chuan a tui \an ta a, a l^m ta d> d> mai a, a vai puan v^r lukhum chuan a mittui a hru z>l a, a b^n lehlam kha mipui chungah a vai a, ‘Tlang zawng zawng aiin Kalvari a ropui z^wk em em a ni!’ a han tih zawng te chuan amah Liangkhaia ngei chuan, ‘Kan lo mur ur ur hlawm mai a, a en ngam r>ng r>ng an awm lo va, an kaikun fur mai a, hmeichhe l^m phei chu an uk tluah hlawm mai a. Zosapthara meuh pawh chu a kun reng mai’ an ti hial a ni.

Amah Liangkhai ngei pawhin hetiang hian a ziak : “Inkhawm banah chuan kan thlen inah kan zaikhawm dawn a, an upate chuan, ‘K^mi, i pu kiangah khan \hu rawh khai, inngaia in lo chhuak ta lail>ng a’ an han ti a, thuawih fe mai chuan a lo kal a, ka kiangah chuan a lo \hu chat mai a. Kan han zai chuan a piaha hmeichhe dang pakhat chu amah aiin a zai ring zawk mah a, a zai chu ka hre thei mang lo va, hla pakhat chu tui mang lovin kan sa zo ta mai a. K^mi hla duhzawng an han thlang a, kan han sa chu, a sa tui ta a le! A tho phat a, a lam leh ta deh deh mai a, a lukhum khan a mittui a hru z>l a, a b^n kha mipui chungah a vai a, chhuat ai dungah a vei tawn chhen ta mai a. A en ngam r>ng kan awm lo, kan kun nghuai mai a. A zai mawi zia ka tehkhin ber chu, lipui  zau takah, \iau lungph>k \ha ver vawra lail>n tui pal an han ti a, a pal phei zet zet a, a ti zing telh telh a, a zuih ral raih \hin ang hi a ni ber mai, a zai thiam dan chu. A aw mawi dan chu umm>-in an um vang vang a, a m> d^wn \ep lai ang mai a ni, chu chu ti tak meuhvin mittui tla zawih zawih chungin a han bei \hin a ni a, a zai mawizia leh urhsunzia khan mi a hneh lo thei lo a ni tiin.

Phuldungsei a\ang hian TKPM hmunpui Tlangsangah Superintendent H.K. Dohnuna hovin an phei leh a, K^mi pawhin a zui phei a. Rev. Dohnuna’n vawk s<m nga a talh a, an ch^m a, nilenga inkh^wmin an zaikh^wm a, a tukah kham lo takin an in\hen darh ta a ni.

Kum 1923-ah K^mi chuan an khua Sakhan Tlangsang tlangval Kristian \ha tak Saithankhuma (Pangkaia tiin an ko ber) chu kohhran dan thanghlimin pasalah a nei a. An inneih a\anga rei vak lovah chuan Bru (Tuikuk) Tirhkoh at^n an inpe a, kum 2 chh<ng an thawk. Fate neiin an chhangchhe \an ta, tirhkoh hna chu an bansan a, upat lamah a fate nen Mizoram Tuidam-ah an p>m ta a ni

K^mi chuan a aw mawi tak hmanga a lo fak \hin a Lalpa hn>na ch^wl turin, December ni 22,1990 khan Tuidam hmun a\angin khawvel hrehawm a lo chhuahsan ta a ni. A Lalpa hn>nah chuan lungngaihna leh buainate leh natna te a hre ngai tawh lo vang.

K^mi hi zai thiam a nih bakah, mi inngaitlawm, zaidam leh hawihh^wm, mite biangbiak thiam, khual chhia khual \hate lo chh^wntu ber a ni a, ziak leh chhiar pawh lo thiam tawh a ni bawk. Tin, talent dang pawh Pathianin a p>k belh zel a, nau chhar a thiamzia hi sawi tling a ni a; a kut dam taka nau pai lai pum a han z<t zai zai hian mipa tur leh hmeichhia t<r a sawi sual ngai meuh o niin an sawi. Nau 200 chuang hlawhtling takin a chhar a, a kutah nau chunga luvawm hlauh sawi tur an hre ngai lo. Tin, a chil hmanga z<t dam theihna talent kawltir a ni bawk a, tha n^, k^wng n^ leh kham nat neite’n an pan ^wl lo va; a kutphahah chil f$m a chhah huh zeuh hmanga a han z<t chuan an dam mai \hin a ni. Puantah leh ze thlante a thiam >m >m a, Mizo puan mawi tak tak a tah hnem hl> bawk.

An fate pawh sakhaw lamah an kaihruai puitling thawkhat hle a, an fate chu an upat dan indawtin hengte hi an ni:

1. Upa Thangzauva - Tuidam
2. Upa Thanchhunga- Tuidam(Dt. 2.12. 2010 ah a boral)
3. Rev. Rualkhuma- Vanghmun, Tripura
(July ni 31, 2011-ah a boral)
4. B. Mawia - Zemabawk
(August ni 17, 2011-ah a boral)
5. Chawngthuama- Darlak
6. Rothangpuii - W. Bunghmun

An fate pahnih Thangzauva leh Thanchhunga te hi kohhran upa an ni a. Rualkhuma hi Tripura Baptist Christian Union ah pension thlengin Pastor-ah a tang.

Thu laknate:

1. Mizoram Upa Pawl Golden Jubillee (1957-2007)
Souvenir. - MUP General Headquarters.

2. Raja Hrangvunga Sailo chanchin - Rualchhinga

3. Zoram khawvel - 6 By L. Keivom
4. Zolife Magazine, March 2012 (Sakhan Lelte : Zaithiam Kami chanchin - L. Keivom)

5. A fa la damte hnen a\angin

No comments:

Post a Comment