Tuesday 4 October 2016

Mizo Hranghlui Zaithiam Chawikungi


CHAWIKUNGI
(1904 - 1970)

Chawik<ngi hi zai lama a l^r hun lai chu 1920 chho v>l kha ni ^wma chh<t a ni. A hun lai chuan Zoram dung leh vang a nghawr chhuak hneh hle. Khawruhlian khua an ni a, zoram puma a l^r  hma pawh hian hm^r tlangdungah chuan an hre l^r hle tawh.

Chawikungi hi a pa chu Lalthinga a ni a.  A nu chu Chali a ni. Kum 1904 khan Khawruhlian khuaah a piang a. An unau hi pathum an ni a, chungte chu:
1. Chawikungi
2. Thanzauvi
3. Thankima te an ni.
Heng lo pawh hi piang an awm nual a, mahse hripui avangin an naupan laiin an thi zo va, an ni pathum hi dam awm chhun hriat theihte chu an ni.

Khawruhlianah hian a seilian chho va. A lo nul^t chhoh vel hian zai lamah a hming thang chho hle. A pasal neih hun hi sawi chian a har hle a. An fapa upa ber hi kum 2009 hian kum 86 nia chh<t a ni a, chuti a nih chuan kum 1921 emaw, 1923 emaw velah pasal a nei nia chh<t a ni. A pasal hi Sawithanga a ni a, N. Serz^wl khua a ni. Fa 2 an neih hnuah S^wleng khuaah an p>m a. Kum 1937 ah Khawruhlianah an p>m l<t leh a. A pasal Sawithanga hi kum 1981 May ni 12 ah a boral tawh bawk.  An hun t^wp thlengin Khawruhlianah hian an ch>ng ta a ni.

Fa hi 10 an nei a, mipa 5 leh hmeichhia 5 an ni, chungte chu:
1. Kailuia 2. Chawngthangpuii
3. Thangkima 4. Saithawmi
5. Chawnghlira 6. Zaithangvunga
7. Vanhnuaithangi 8. Vanchhingi
9. Kapliana 10. Lal\hakimi

Khawhar hla /L>nkhawm hla kan tih ang chi hi a sa tam lem lo niin an sawi. A hla sak tam pawla an sawi \hinte chu:

1. Lalpa i aw n>ma, Min kohna chu ka hria;
2. Chawlhna ram, i panin ka r<m;
3. Juda maicham chungah,
4. Engkim tithei Pa Pathian,
5. Isua Kraws mak tak chungah khan,
6. Immanuela thi z^ma’n
7. Isu i thu ka ngaihtuahin

tih te hi a ni a. Hengte hi a fanu Pi Vanhnuaithangi hriat \han deuh te an ni. Lal Isua tuarna lam hla hi a duh hle a, a sak nasat p^wl tak a ni ^wm e. A naupan tet a\angin Pathian hla sa ngar ngar a ni a, amah pawhin, “Ka naupan tet ata Khawv>l lam hla ka la sa ngai lo” a ti hial a ni.

Khawruhlian-a Sikul an din hnu hian, an zirtirtu Pu Lianhnuna hovin chhim lam khaw hrang hrang an fang nasa \hin hle a. Maite, Saitual, Biate leh a dangte an hr<t kual nasa \hin hle.

Zorama Hmeichhe Khawmpui lian neih hmasak ber, kum 1960 khan Mission Vengah a zai a. Kohhran Hmeichhiaah hian a hruaitu hmasa ber pawl a ni. A ^w a f^wn a, a lian \ha hle a, s^p zai te ang an ti thei hle. Amah hian Bible a ngaina hle a, a chhiar taima hl> bawk. Pastor Liangkhaia kha a zui nasa hle niin an sawi bawk. A zinna khuaah te chuan ‘Chawikung zaithiami’ a lo kal dawn e tiin an lo hmuak luih luih \hin. Amah hi mi hlim tak, rawngbawlna lama ke p>n nasa mi a ni a, Pathian thu awih tak mai a ni. Khawv>l lama inhmang ngai lo a ni a. Kum 10 mi a nihin a piangthar a. A lo nul^t chhoh pawhin mi zah leh ngaihsan a hlawh hle. An khuaah Sakei kar an siam dawn pawhin, Sakei kar hrui siam n^n pawh Chawikungi siam kher an thlang \hin. A chhan chu ‘nula virgin hmui tluanghrui hi a \ha duh ngai e’ upate’n an lo tih \hin vang a ni.

A zaithiamna hi khawpui lamah te pawh an hre nasa hle a, Pu Pachhunga, Aizawl pa hausa inah zai turin an ko hial a ni ^wm e. Pu Pachhunga chuan zai thiam a ti hle a, Radio-a aw thun (record) turin a sawm a, a sawm apiangin na tak hian a dam lo ziah mai a, a vawi thum sawmnaah pawh chuan a kal hun apiangah thih ngam khawpa a dam loh z>l t^k avangin Pathianin a rem ti lo niin a ngai a, amah pawhin, “Khawvel lama l^r vak tur hian Pathianin min ti kher lo a ni ang, amah fak tura ke ka p>n hi \ha a ti t^wk a ni ang e” a ti hial a ni.

Amah hi Khawruhlianah Kristian hmasa ber p^wl a ni a. Mahse hetih hunlai hian mi tam z^wk chu Kristian an la nih loh avangin a nu leh pate pawhin Kristian a han ni ta mai chu an ngaih dan a ni lo va, nu leh pa thu awih lo nih a hlawh avangin Kristian a\angin a k$r leh a, mahse a hnuah Kristianah chuan a awm chhunzawm leh niin sawi a ni.

Vawi khat chu a nu leh pate Kristian an nih hma hian inkh^wm an phal lo chung chu z^nah a inkh^wm lui a. An b^n chuan kawngka an lo kalh a, ruah a sur nasa bawk si. P^wnah chuan a \ap a \ap mai a, Pathian hn>nah nasa takin a \awng\ai a, a nu leh pate thinlung chu Pathianin a kik hawnsak ta a, an khawngaih ins<m zo lo chuan a hnuah an hawn leh ta a ni.
Pianpui unau ang hiala a en, Pi Tlangruali, zaithiam ve bawk Khawruhlianah hian a awm a, an inkawp nasa hle. |henkhat phei chuan Pi Tlangruali zai thiam ti zawk pawh an lo awm hial a, mahse ani  Chawikungi chu a lo lar t^k z^wk avangin, zai lamah   ar khalh (hmingthan khalh) niin sawi a ni. Amah hi s^p aw phawi tak mai a ni a, a aw a puam \hain ngaihthlak a nuam thei hle.  Tin, a pumrua hi t> lam deuh, t> lutuk ni si lo, hm>l chhe lo tak, hmel\ha v<ta han sawi tur ni si lo, ngo lam deuh niin an sawi.

Japan tl^wm lawmna Lammuala neih \umin an zaitir a. Sap ram thlengin a zai thiamzia a lo thang nasa hle. Sapho pawhin “Chawikung zaithiami zai chu kan ngaithla duh e” an ti hial a. An lal Khawzadala (Khawzadala hi Khawruhlian lal \hin a ni) chuan chutia Sap ram thleng thlenga a l^r ta chu a khua a chawimawi hlein a hria a. Kuli leh Lal buh chh<nah pawh Mizo lalte an b^n thlengin khan an ^wl hial a ni.

Kohhrana mi l^r hmasaho khan an hmelhriat \ha hle a. Pu Ch. Pasena khan, “Chawikung, London-ah i zai thiamzia an han report chu, i aw chu mihring aw pawh a ang lo; vantirhkoh aw a ang ber e an ti’ a ti hial a. “Solfa lah chu i tar  hnuin i zir \ha leh em ni, sak sual lah i nei ngai lo” an ti hial a ni.

S^p Missionary te khan S^p rama hruai thlak an tum a ni ^wm e. Mahse a nu leh pate’n, “Sap Khawhringin a ei hlum ang che” tiin an phal lo va, a kal ta lo a ni. Durtlang lal M. Suaka leh Khawruhlian lal Khawzad^la te khan an khuaa awm turin an inchuh nasa hle a ni ^wm e. Sawleng a\anga Khawruhliana an p>m tur pawh an lalin a phal lo va, mahse a rukin z^nah an p>m thei  hr^m a ni.

A hun lai kh^n \awngrinna (Mike) ang chi hi hman a la ni lo va, \ing\ang (guiter) pawh biak inah hman phal a la ni lo. Chawikungi chu a h^ngin a han zai tawp mai a, a aw a dang bik tlat an ti. Mission Veng Presbyterian Biak ina an han zaitir tak tak chu, Synod Bookroom a\ang te sawn, mike a zai ri ang mai hian a ri vung vung mai an ti. Rawngbawla zin kual \hin an ni a, a zai a\angin mi tam tak an piangthar bawk. Hna thawk hman l>m lova, Pathian rawngbawla zin \hin an nih avangin, tun hma Kristiante phei chu an lo inhmangaih zual hle a, an lo  hnim tak takte chu  a \hian Kristian dangte chuan lo thlawh zawhsak vek \hin.

Kum 1960 v>la Zoram pum huapa Hmeichhe kh^wmpui lian Mission Venga neihah khan zaitir a ni a. ‘Engkim tithei Pa Pathian’  tih hla kha a sa a.  Chuta a zai lai chu Sap Missionary te pawhin an la a, Sap rama en turin an hawn thla a ni. Hemi \uma a zai chanchin vel hi Kristian Tlangau bu-ah pawh an chhuah nasa hle. Heta a zai hi mipui hmaa a zai hnuhnun ber niin a lang.

A hun t^wp d^wn hnaih, a dam loh lai vel hian zai thiam Siampuii Sailo chuan a han zawng chhuak a, a han zaitir nghe nghe a, ‘a upat hnu pawhin a aw a chuai lo r>ng r>ng mai’ a ti hial a ni. Heta Siampuii’n a  zaitir hi a zai hnuhnun ber niin a lang.

Kum 1967 vel a\ang khan khawsikpui (Typhoid) in a dam lo \an a. Khawruhlianah an inenkawl reng a. A fanu Pi Vanhnuaithangi chuan Aizawl a\angin a damdawi tur te a han thawn chho va, damdawi hmanga an enkawl avangin eng emaw chen chu a rawn \ha chho leh deuh va . Mahse chumi hnua a nat nawn leh a\ang chuan \ha chhuak zo ta lova, Kum 1970, August thla ( a ni tak kan chiang mai thei lo) khan a lei kum te chhiar zovin, zaia a fak \hin Lalpa chu chatuana fak turin thlah liam a ni ta a,  Khawruhlianah ph<m a ni.

Thu lakna:
1. Pu Lalhmingmawia, Chawikungi tupa,Khawruhlian
2. Upa Ro\hianga, Khawruhlian
3. Pi Vanhnuaithangi, Chawikungi fanu, Ramhlun, PWD Mual.

No comments:

Post a Comment